سفارش تبلیغ
صبا ویژن

حقایق تاریخ باستان
حقایقی کمتر شنیده شده درباره تاریخ ایران باستان
قالب وبلاگ

زرتشت به گواه تاریخ پژوهان مربوط به عصر ودایی بوده و برده داری در این عصر در گستره ای بسیار وسیع وجود داشت . با این وجود در هیچ جای اوستا ( حتی متن گاتها  و ... ) برده داری نفی نشده است . حتی یک سخن که نشان گر رفتار انسانی با بردگان باشد هم از سوی زرتشت گفته نشده است . با توجه به رواج این مسئله در آن دوران ، و سکوت زرتشت در برابر آن ، نتیجه می گیریم که زرتشت این مسئله را تأیید کرده است و کوچکترین مبارزه ای با آن نکرد . حتی مواردی را در اوستا و دیگر متون دینی زرتشتی ، می بینیم که نشان می دهد زرتشت و جانشینانش نه تنها در برابر برده داری سکوت کردند ، بلکه آن را تأیید و رواج هم می دادند .  بر پایه ی نسک های دینی ، آنان خرید و فروش انسانها ( به عنوان برده ) را همانند خرید و فروش گاو و گوسفند می دانستند . برای نمونه در اوستا ، وندیداد ، فرگرد 4 بند 9 آمده است که زرتشت پرسید : « ای آفریننده ی جهان ، ای مقدس بگو بدانم هرگاه شخص از انجام پیمان به ارزش یک انسان تخلف نماید کدام اشخاص گرفتار وی خواهند بود ؟ اهورامزدا پاسخ داد خویشان نزدیک وی در مدت 900 سال گرفتار گناه وی خواهند ماند » [ 1 ] باید دانست که در اینجا منظور به گونه ی آشکار همان خرید و فروش انسان است . چون در بند 7 و 8 از معاملات و پیمان های تجاری سخن میگوید و مجازات برهم زدن معامله به ارزش گاو و گوسفند را بیان میکند ( که مجازاتش گرفتار شدن نزدیکان و خویشان تخلف کننده به مدت 800 سال است ) در بند 9 به بیان مجازات برهم زدن معامله به ارزش یک انسان را بیان می کند ( که بیان شد ) و در بند 10 نیز درباره ی معامله و پیمان تجاری درباره زمین کشاورزی ( که تخلف از این معامله 1000 سال گرفتاری برای نزدیکان تخلف کننده را در پی دارد ) سخن گفته شد . البته دکتر دوستخواه ، همین مسئله را به عنوان مردم - پیمان و با همین شرایط ، یعنی خرید و فروش انسان همانند گوسفند و گاو و زمین بیان می دارند . [ 2 ] در اوستا ، وندیداد ، فرگرد 9 بند 38 آمده است که اگر موبد یا یک دین آگاه ، کنیز خانواده را از آلودگی پاک کرد باید ماده گاوی بارکش ( یا ارزش آن را ) به عنوان پاداش به او دهند. [ 3 ] در اوستا ، یشتها ، بخش 5 ( آبان یشت ) بند  33 - 34 - 35 : « فریدون پسر آتبین از خاندان توانا در سرزمین چهار گوشه ورنا ، صد اسب و هزار گاو و ده هزار گوسفند او را پیشکش آورد ... و از وی خواستار شد : ای اردویسور آناهیتا ، ای نیک ، ای تواناترین ، مرا این کامیابی ارزانی دار که من بر اژیدهاک پیروز شوم و هر دو همسرش سنگهوک و ارنوک را که برازنده نگاهداری خاندان و شایسته زایش و افزایش دودمان اند ، از وی بربایم . اردویسور آناهیتا او را کامیابی بخشید . » [ 4 ]

در یشتها ، فصل 5 ( آبان یشت ) بند 104 آمده است که زرتشت با گفتار و پندار و کردار نیک اردویسور را می ستاید . و همینطور در متن یشتهای اوستا ، موارد زیادی را مشاهده می کنیم که اردویسور آناهییتا بارها و به بهترین شکل توسط اهورامزدا و زرتشت ستوده شده است . ممکن است برخی بگویند که منظور از کنیز و برده ، صرفاً خدمتکار است . در پاسخ میگوییم همانطور که در بالا گفته شد این افراد مانند گاو و گوسفند خرید و فروش می شدند . و حتی در تاریخ مکتوب زرتشتیان و در متن اوستا می بینیم که این کنیزان به زور ربوده می شدند و به کار در خانه و حتی زایش فرزند ، مجبور می گردیدند ، پس این توجیهات دیگر رنگی ندارد . در ادامه نیز بیان خواهد شد که بنا بر کتیبه ها و نسکهای تاریخی و باور پژوهشگران ، خرید و فروش بردگان و کنیزان در جامعه ی زرتشتی در اندازه ای گسترده رایج بود و رهبران زرتشتی نیز نه تنها با این مسئله مبارزه نمی کردند بلکه خود آن را ترویج و گسترش هم می دادند . همچنین در دین زرتشتی کتک زدن برده‌ ای که همچون گاو بخوابد و کار نکند ( ! ) مجاز دانسته شده است . بر پایه ی متن زرتشتی روایت پهلوی اگر برده ای از انجام دستورات مالک خود سرپیچی کند ، او را باید زد تا فرمانبردار شود و کار کند. اگر باز هم کار نکند، مرگ‌ارزان ( سزاوار اعدام ) است . [ 5 ]

منابع تاریخی و باستانی

با نگاه کردن به نسک ها و کتیبه های باستانی در می یابیم که برده داری در جامعه ی زرتشتی به گونه ای کاملاً گسترده رواج داشت . موبدان و هیربدان و دیگر پیشوایان دین زرتشتی ، هیچ گاه مخالفتی با این مسئله نداشتند . در حالیکه آنان در برهه ای دراز ( مخصوصاً در دوره ساسانیان ) ، در قدرت کامل به سر می بردند که همین نشانگر این است که دین زرتشتی به گونه ی مطلق برده داری را تأیید می کرد . ما در این بخش ، از تاریخ نگاران و باستان شناسان غربی ، شرقی ، ایرانی و ... استفاد می کنیم .

زمان زندگی زرتشت روشن نیست . در هر صورت پیدایش زرتشت و عقائد وی در این حالت ، مرتبط با عصر ودایی تاریخ ایران خواهد بود . که در آن دوره بنا به گفته ی پژوهشگران ، برده داری کاملاً رایج بود . شادروان استاد مرتضی راوندی در مورد این دوره از تاریخ ایران ( عصر ودایی ) ، میگوید : « در زمین هاى اختصاصى امرا عده ‏اى کارگر برده‏ مشغول کار بودند. علاوه ‏براین، روستاییان مجبور بودند برحسب دستور امرا ، براى ایجاد جاده‏ ها، قنوات، پل ها و استحکامات، بیگارى کنند. » [ 6 ] ایشان در ادامه ، زمان این دوره - عصر ودایی - را از مبدأ تاریخ هند و ایران تا هزار سال قبل از میلاد و حتی 800 سال قبل از میلاد می دانند . و تصریح میکنند که زرتشت مربوط به عصر ودایی - اختلاط اقوام هند و ایرانی -  است . در دوره حکومت ساسانیان ، هم جامعه زرتشتی بود و هم حکومت ، وهم قوانین جاری در کشور بر اساس فقه زرتشتی بود . و به روشنی می بینیم که برده داری امری کاملاً رایج شمرده می شد . فقها و پیشوایان زرتشتی نیز خود مروّج برده داری بودند . مرحوم استاد مرتضی راوندی میگوید : « درباره وجود برده‏ دارى در جامعه ساسانى، خواه از منابع ایرانى ( و از آن جمله و به ویژه از روى مجموعه قوانین موسوم به ماتیکان هزار داتستان که در آن حتى بخشى به قواعد برده ‏دارى اختصاص دارد ) و خواه از منابع خارجى هم عصر، مى‏ توان اطلاعات بسیارى به دست آورد؛ بهاى متوسط یک برده‏ پانصد درهم بود و خواجه مى‏ توانست برده‏ را به گرو بدهد یا نذر آتشکده کند. امکان معامله با بردگان در فقه زرتشتى تصریح شده است‏ » [ 7 ] ایشان می افزایند : « پروکوپیوس از مردم «کیساریه» در کتاب خود موسوم به جنگ با ایران نقل مى‏کند که کوات « قباد » ساسانى به سربازان خود دستور داد که در صورت فتح از کشتن اهالى خوددارى کنند ولى غارت آبادی ها و اسیر کردن و به غلامى گرفتن اهالى را مجاز شمرد. مهرنرسى وزیر معروف بهرام پنجم و یزدگرد دوم ساسانى لقب هزار بندک داشت، لذا روشن است که داشتن بردگان‏ بسیار از علایم شکوه و احتشام بود. » [ 8 ]

یان ریپکا در مورد یکی از نوشته های باستانی عصر ساسانی میگوید : « ... از این اثر فقط قطعاتى به‏ جاى مانده و قدمت آن، محققا، به دوره ساسانى مى ‏رسد . قطعات آن در سال 1901 در بمبئى منتشر گشت و معلوم شد که کتاب حقوق ساسانیان به نام ماتیکان هزار داتستان‏ است. در اروپا، بارتلومه کتاب را بررسى و به روشن شدن مندرجاتش بسیار کمک کرد ... » ایشان در ادامه میگویند : « مرد مستمند خواسته اى نداشت که بتواند زنى براى خود بخرد. زن و برده‏ ( انشهریک ) جزء اموال شمرده مى ‏شدند. چنان‏چه در خانواده ‏اى چندین زن زندگى مى‏ کردند، یکى از آنان کدبانوى خانه و داراى امتیازاتى بود. » [ 9 ]

ادوین گرانتوسکی ( و تیم تحقیاتی وی ) از بزرگترین باستان شناسان قرن گذشته در کتاب تاریخ ایران ، درباره ی دوره ساسانی میگوید : « در سده‏ هاى سوم - چهارم میلادى هنوز روابط نظام برده‏ دارى سخت رواج داشت . منابع یونانى و دیگران غالبا یادآورى کرده ‏اند که لشکریان ایران ده‏ها هزار تن از مردم سوریه، ارمنستان و دیگران را به بردگى گرفته ‏اند. در کنار اسیران جنگى دهقانان ایرانى ‏که به پرداخت مالیات توانا نبودند، به ‏عنوان برده‏ دیده مى ‏شدند. بردگان در املاک اشراف (داستراکت) کار مى‏ کردند، اینها قابل خرید و فروش بودند. » [ 10 ] و ایشان میگویند : « در ایران مانند روم، ارتش دائمى وجود نداشت، چریکهاى سوار پس از به دست آوردن غنائم جنگى و بردگان‏ اسیر کوشش داشتند بی درنگ به خانه ‏هایشان برگردند. » [ 11 ]

ابن مسکویه از تاریخ نویسان ایرانی قرن پنجم هجری درباره سپاهیان ساسانی در یورش به روم میگوید : « هراکلیوس چون ویرانى روم را بدید که سپاهیان پارسى پدید کردند و سپاه روم را بکشتند و زن و فرزندشان را به بردگى‏ بردند و خواسته و دارایى‏شان را چپاول کردند، به درگاه یزدان بنالید و نماز و نیایش بسیار کرد. » [ 12 ]

در شاهنامه فردوسی نیز بسیار دیده می شود که از وجود بردگان و کنیزان در دربار پادشاهان ، به ویژه پادشاهان ساسانی سخنی می گوید . همان گونه که گفته شد این بردگان همگی قابل خرید و فروش و همچون چارپایان در ردیف اموال مالک خود بودند .

اندرز کردن کى‏ خسرو به ایرانیان‏ :

         همان بدره و برده و چارپاى            بر اندیشم آرم شمارش بجاى

فرستادن کى‏ خسرو بندیان را با گنج نزد کاوس‏ :

         دگر بردگان مهتران را سپرد            به ایوان ببرد از بزرگـــان و خرد

در داد و فرهنگ نوشین‏روان‏ :

         بهشتى بد آراســـته بارگاه             زبس برده و بدره و بار خــــواه

گفتار اندر بزرگى خسرو پرویز :

         بمشکوى زرّین ده و دو هزار            کنیزک بکــــــــــــردار خرّم بهار

سپردن یزدگرد ، پسرش بهرام را به منذر و نعمان و پرورش کردن او را :

         بیاورد رومى کنیـــــزک چهل            همـــــه از در کـــــام و آرام دل

آرتور کرستین سن درمورد نحوه برخورد با اسیران جنگی می گوید : « معمولا دست اسیران جنگى را بر پشت بسته و آنها را به عنوان غلامى‏ مى‏ فروختند ، یا به نواحى کم جمعیت کشور براى آبادانى و کشت و زرع می فرستادند . » [ 13 ] آرتور کرستین سن در مورد روحانیون زرتشتی و قدرت آنان در زمان ساسانی می نویسد : « در میان صاحبان مراتب آن زمان، کسى که از حیث قدرت و اقتدار رتبه اول را داشت ، وزرگ فرمذار مهرنرسه پسر وزرگ بوده‏ ، که لقب و عنوان هزار بندگ (  صاحب هزار غلام‏ ) داشت . نسب او به خانواده سپندیاذ می رسید، که یکى از هفت خاندان ممتاز بود. » [ 14 ] وی همچنین درمورد اشراف دینی و سیاسی ساسانی میگوید : « آمیانوس گوید «اشراف مزبور خود را صاحب اختیار جان غلامان‏ و رعایا مى‏دانستند»  وضع رعایا در برابر اشراف ملاک به هیچ وجه با احوال غلامان‏ تفاوتى نداشت‏ . » [ 15 ]

---------------------------------------

پی نوشت :

[ 1 ] جیمز دارمستتر ، وندیداد اَوستا ،ترجمه موسی جوان ،  ناشر دنیای کتاب ، تهران ، چاپ دوم ، صفحه 100 - 101

[ 2 ] اوستا ، گزارش دکتر دوستخواه ، انتشارات مروارید ، تهران ، چاپ شانزدهم ، نسخه انجمن زرتشتیان آلمان  ، جلد 2 صفحه 689

[ 3 ] اوستا ، گزارش دکتر دوستخواه ، انتشارات مروارید ، تهران ، چاپ شانزدهم ، نسخه انجمن زرتشتیان آلمان  ، جلد 2 صفحه 777

[ 4 ] اوستا ، گزارش دکتر دوستخواه ، انتشارات مروارید ، تهران ، چاپ شانزدهم ، نسخه انجمن زرتشتیان آلمان  ، جلد 1 صفحه 303 - 304

[ 5 ] روایت پهلوی، ترجمه مهشید میرفخرایی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، 1390 ، ص 288 ( پژوهش های ایرانی )

[ 6 ] مرتضی راوندی ، تاریخ اجتماعى ایران ، انتشارات نگاه‏ ، تهران‏ ، چاپ دوم‏ ، جلد ‏1 صفحه 445

[ 7 ] مرتضی راوندی ، تاریخ اجتماعى ایران ، انتشارات نگاه‏ ، تهران‏ ، چاپ دوم‏ ، جلد ‏1 صفحه 771

[ 8 ] همان ، جلد ‏1 صفحه 771

[ 9 ] یان ریپکا ، تاریخ ادبیات ایران از دوران باستان تا قاجاریه ، ترجمه : عیسى شهابى‏ ، انتشارات علمى و فرهنگى‏ ، تهران ، چاپ اول‏ ، صفحه 81

[ 10 ] ادوین گرانتوسکى ، تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز ، ترجمه کی خسرو کشاورزی  ، انتشارات پویش‏ ، تهران‏ ، چاپ اول‏ ، صفحه 158

[ 11 ] همان ، صفحه 163

[ 12 ] ابن مسکویه ، تجارب الامم ، ترجمه: ابو القاسم امامى و على منزوى‏ ، ناشر : سروش ، تهران‏ ، چاپ اول ، جلد 1 صفحه 195

[ 13 ] آرتور کرستین سن ، ایران در زمان ساسانیان‏ ، ترجمه: رشید یاسمى‏ ، ناشر: دنیاى کتاب‏ ، تهران‏ ، چاپ ششم‏ ، صفحه 304

[ 14 ] همان ، صفحه 377

[ 15 ] همان ، صفحه 430

 


[ پنج شنبه 92/4/20 ] [ 4:7 عصر ] [ سیاوش امیرشاهی ] [ نظرات () ]
.: Weblog Themes By WeblogSkin :.
درباره وبلاگ

به نام خداوندگار ، سرزمینمان ایران نقاط تاریک و روشن فراوانی دارد. آنچه ما در این وبلاگ در پی آن هستیم بیان حقایقی است که کمتر بدان پرداخته شده است. فراموش نکنیم که شناخت درست گذشته چراغ راه آینده است. نباید خود را فریب داد. حقیقت را باید گفت گرچه بر ضرر ما باشد.
امکانات وب