خلاصه ی مقاله : 

آیا می دانید دربار هخامنشیان در حادثه ی پوریم و قتل عام مردم ایران نقشی اساسی ایفاء کردند ؟ رهبران بنی اسرائیل در این فاجعه ، با چراغ سبز خشایارشا و با رضایت وی ، بیش از 80 هزار ایرانی را قتل عام کردند. و هر ساله نیز یهودیان این روز را جشن می گیرند.

مقاله ی کامل : 

خشایارشا پادشاه‌ هخامنشی بر سرزمین‌ پهناوری حکومت می کرد که‌ بخشی گسترده از جهان آن روز را در بر می گرفت‌ و شامل‌ یکصد و بیست و هفت استان بود. او در سال‌ سوم‌ سلطنت‌ خود در کاخ‌ سلطنتی شوش‌ جشن‌ بزرگی برپا نمود و تمام‌ بزرگان‌ و مقامات‌ را دعوت‌ کرد. فرماندهان‌ لشکر پارس‌ و ماد همراه‌ با امیران‌ و استانداران‌ در این‌ جشن‌ حضور داشتند. در این‌ جشن‌ که‌ شش‌ ماه‌ طول‌ کشید، خشایارشا تمام‌ ثروت‌ و شکوه‌ و عظمت‌ سلطنت‌ خود را به‌ نمایش‌ گذاشت‌.[1] در آخرین‌ روز جشن، پادشاه‌ که‌ از باده‌ نوشی سرمست‌ شده‌ بود، هفت‌ خواجه‌ ی حرم سرا که‌ خادمان‌ مخصوص‌ او بودند را احضار کرد و به‌ آنان‌ دستور داد تا همسرش ملکه‌ وشتی را با تاج‌ ملوکانه‌ به‌ حضورش‌ بیاورند تا زیبایی‌ او را به‌ مقامات‌ و مهمانانش‌ نشان‌ دهد. اما وقتی خادمان فرمان‌ پادشاه‌ را به‌ ملکه‌ وشتی رساندند، او از آمدن‌ امتناع نمود و حاضر نشد که در مقابل چشمان بیگانگان حضور یابد. خشایارشا از این‌ موضوع‌ بسیار خشمگین شد. پس وزیران و مشاوران را گرد آورد تا درباره ی سرپیچی ملکه وشتی و مجازات وی نظر دهند. وزیران و مشاوران، این رفتار ملکه وشتی را توهین به پادشاه پارسی قلمداد کردند و گفتند که این سرپیچی ملکه باعث می شود که همه ی زنان ایران در برابر شوهران خود سرپیچی کنند و از اطاعت شوهران خارج شوند. پس مشاوران گفتند که خشایارشا ملکه وشتی را رها کند و زنی بهتر برگزیند.[2] آنجا بود که در اثر نفوذ یهودیان حاضر در دربار هخامنشی، استر ( Esther ) ملکه شد. استر دخترعموی مردخای یهودی بود که در حمله نبوکدنسر به یهودیان، به بابل آورده شد.[3] نکته اینجا است که پس از حمله ی نبوکدنسر به یهودیان، آنان تقریباً رو به نابودی می رفتند. لیکن با حمله کورش هخامنشی به بابل، یهودیان زندگی دوباره ای یافتند و توانستند در حکومت ایران نفوذ یابند. خشایارشا هامان را به عنوان وزیر خود انتخاب کرد. مردخای در مجلسی به هامان تعظیم نکرد. وی علت این رفتار خویش را برتری یهود بر غیر یهود اعلام کرد و گفت چون من یک یهودی هستم در مقابل هامان تعظیم نمی کنم. هامان نیز خشمگین شد و تصمیم گرفت مردخای و همه ی یهودیان را از بین ببرد. او قرعه ( پور ) انداخت و تاریخی برای کشتن یهودیان انتخاب کرد تا دیگر خطری متوجه قدرت وی نباشد. روز سیزدهم از ماه ادار ( ماه دوازدهم ) به عنوان روز موعود انتخاب شد. پس هامان نزد خشایارشا از یهودیان بدگویی کرد و خشایارشا نیز اختیار یهودیان را به هامان واگذار کرد تا آنان را از بین ببرد. هامــان این فرمان را به همه ی نواحــی تحت سلطه ی هخامنــشیان ابلاغ کرد و اعلام کرد که باید همه ی یهــودیان در روز سیــزدهم از ماه ادار ( ماه دوازدهم ) کشته شوند. مردخای این خبر را می شنود و برای جلوگیری از این اتفاق دست به اعتراض می زند. یهودیان در غم و گریه و زاری فرو رفتند و این خبر در همه جا گسترش یافت و خبر به استر ( همسر خشایارشا و دختر عموی مردخای ) رسید. مردخای از دخترعموی خود که دیگر شهبانوی ایران زمین شده بود درخواست کرد تا خشایارشا را پشیمان کند. استر پاسخ داد که از سی روز پیش تا به حال نزد پادشاه فراخوانده نشده ام. و اجازه ورود به اندرونی را هم ندارم مگر به اذن خشایارشا و هر کس بی اذن خشایارشا وارد شود کشته می شود. مردخای به استر گفت که تو هم مشمول این حکم علیه یهــودیان هستی و چه بسا تو را نیز به قتــل برسانند. پس فـــکری به حال ما و خودت کن. اســــتر پاسخ داد که به همه ی یهودیان بگویید که روزه بگیرند. من نیز روزه می گیرم تا خداوند قلب پادشاه را به سوی ما نرم کند. آنگاه نزد خشایارشا می روم .[4] 
استر پس از سه روز دعا و روزه داری، بدون اجازه خشایارشا نزد او رفت. خشایارشا او را دید و به حضور طلبید، گرچه از قبل به او اجازه ی ورود نداده بود. خشایارشا نیز از وی درباره ی درخواستش پرسید. استر پاسخ داد که می خواهم شما و هامان را در مجلسی با هم ببینم. خشایارشا دستور داد تا هامان را احضار کنند. در آن نشست، استر از خشایارشا درخواست کرد تا از کشتن یهودیان صرف نظر کند. سپس به هامان اشاره کرد و گفت که او مایه ی آزار من و دیگر یهودیان شده است. خشایارشا هم خواسته ی استر را پذیرفت و بر هامان به شدت خشم گرفت. آنگاه خشایارشا برای جلب نظر استر، دستور داد هامان را به صلیب بکشند. پس استر و مردخای به حضور خشایارشا رسیدند و درخواست کردند که یهودیان آزادی کامل یابند. خشایارشا هم به آنان اجازه داد تا هر درخواستی دارند را برای کاتبان بگویند و کاتبان هم بنویسند و مهر رسمی خشایارشا هم در نامه ثبت گردید. پس استر و مردخای گفتند که آزادی و امنیت کامل یهودیان در تمام سرزمین های تحت نفوذ حکومت ایران حکم شود. و یهودیان مجاز شدند تا هرکسی که به آنان بی احترامی می کند، یا هر کسی با آنان دشمنی و اختلاف دارد را بکشند و برای این امر روز سیزدهم ماه ادار انتخاب شد. یعنی همان روزی که قرار بود یهودیان قتل عام شوند ؛ تبدیل شد به روزی که قرار است یهودیان مخالفین خود را به حکم خشایارشا قتل عام کنند. [5]
تورات چنین تعریف می کند : « به‌ این‌ ترتیب‌ یهودیان‌ به‌ دشمنان‌ خود حمله‌ کردند و آنها را از دم‌ شمشیر گذرانده‌، کشتند. آنها در شهر شوش‌ که‌ پایتخت‌ بود، پانصد نفر را کشتند.» در ادامه چنین آمده است : « پس‌ روز بعد، باز یهودیان‌ پایتخت‌ جمع‌ شدند و سیصد نفر دیگر را کشتند، ولی‌ به‌ مال‌ کسی‌ دست‌ درازی نکردند. بقیه‌ یهودیان‌ در سایر استان ها نیز جمع‌ شدند و هفتاد و پنج هزار نفر از دشمنان‌ خود را کشتند و از شر آنها رهایی‌ یافتند، ولی‌ اموالشان‌ را غارت‌ نکردند. این‌ کار در روز سیزدهم‌ ماه‌ ادار انجام‌ گرفت‌ و آن ها روز بعد، یعنی‌ چهاردهم‌ ادار پیروزی‌ خود را با شادی فراوان‌ جشن‌ گرفتند .» [6] در ادامه : «مردخای‌ تمام‌ این‌ وقایع‌ را نوشت‌ و برای‌ یهودیان‌ سراسر مملکت‌ پارس‌ چه‌ دور و چه‌ نزدیک‌ فرستاد و از آنها خواست‌ تا همه‌ ساله‌ روزهای‌ چهاردهم‌ و پانزدهم‌ ادار را به‌ مناسبت‌ نجات‌ یهود از چنگ‌ دشمنانشان‌، جشن‌ بگیرند و شادی‌ نمایند، به‌ یکدیگر هدیه‌ بدهند و به‌ فقیران‌ کمک‌ کنند، زیرا درچنین‌ روزی‌ بود که‌ غمشان‌ به‌ شادی‌، و ماتمشان‌ به‌ شادکامی تبدیل‌ شد. قوم‌ یهود پیشنهاد مردخای‌ را پذیرفتند و از آن‌ پس‌، همه‌ ساله‌ این‌ روز را جشن‌ گرفتند.» در ادامه : «بنابراین‌، قرار بر این‌ شد که‌ یهودیان‌ سراسر استان ها و شهرها ایام‌ «پوریم‌» را نسل‌ اندر نسل‌ همیشه‌ به‌ یاد آورند و آن‌ را جشن‌ بگیرند. در ضمن‌، ملکه‌ استر با تمام‌ اقتداری که‌ داشت‌ نامه‌ مردخای‌ را درباره‌ برگزاری‌ دائمی مراسم‌ پوریم‌ تأیید کرد. علاوه‌ بر این‌، نامه‌های تشویق‌ آمیز دیگری‌ به‌ تمام‌ یهودیان‌ یکصد و بیست و هفت استان‌ مملکت‌ پارس‌ نوشته‌ شد تا به‌ موجب‌ فرمان‌ مردخای‌ یهودی‌ و ملکه‌ استر، یهودیان‌ و نسل های آینده‌ شان‌ ایام‌ «پوریم‌» را همه‌ ساله‌ نگه‌ دارند. به‌ این‌ ترتیب‌، مراسم‌ ایام‌ «پوریم‌» به‌ فرمان‌ استر تأیید شد و در تاریخ‌ یهود ثبت‌ گردید. » [7] 
و این جشن همان است که امروزه عید پوریم نامیده می شود. و هر ساله یهودیان سراسر جهان این روز را با یاد و نام کورش هخامنشی و خشایارشا گرامی می دارند. با توجه به اینکه خشایارشا به یهودیان اختیار تام داده بود که هر چه خواستند انجام دهند، اگر یهودیان مرتکب جنایاتی شدیدتر نیز می شدند باز هم با سکوت دربار هخامنشیان مواجه می گردیدند. این در حالی است که هم کورش هخامنشی و هم خشایارشا به خوبی از تاریخ یهودیان آگاه بودند. آنان بهتر از هر کسی می دانستند که یهودیان بر اساس آیین تحریف شده ی خود، نسبت به غیر یهودیان تا چه حد خشن برخورد کرده و هیچ احترامی برای جان و مال و ناموس دیگران قائل نیستند. کورش و پس از او خشایارشا به خوبی آگاه بودند که یهودیان در حمله به سرزمین مدیانیان همه ی مردان به همراه سی و دو هزار زن را کشته و دختران را به اسارت گرفتند و شهر را به آتش کشیدند.[8] آنان به خوبی آگاه بودند که یهودیان در حمله به سرزمین های اطراف نه تنها همه ی مردان را قتل عام می کردند بلکه از کشتن زنان و کودکان و حتی هلاک کردن حیوانات و خراب کردن خانه های انسان های بی گناه هیچ ابایی نداشتند و گزارش این اتفاقات در کتاب مقدس یهودیان فراوان است [9] و یهودیان نیز در جهان باستان به این امر مشهور بودند. با همه ی این تفاصیل خشایارشا سرنوشت یک ملت را به دست آنها داد و نامه ی سفیدی را امضا نموده و اختیار تام به آنها داد تا هرچه می خواهند بر سر ملت ایران فرود آورند ...

رشید الدین فضل الله همدانى‏ ، تاریخ نگار بزرگ ایرانی ، متوفای 718 قمری در کتاب جامع التواریخ ، همین اتفاق را ذکر کرده ، با این تفاوت که اولاً وی این حادثه ی تلخ را مربوط به عصر اردشیر می داند نه خشایارشا . ثانیاً وی از تعداد کشته شدگان سخنی بیان نکرد. [10] 

در این میان برخی با نادیده گرفتن اعتراف بزرگترین رهبران یهود در طول تاریخ ، سعی می کنند حادثه ی تلخ پوریم را نادیده بگیرند و در صحت آن تردید ایجاد کنند . گرچه با بررسی استدلالات این افراد در می یابیم که اشکالات مطرح شده از حد « احتمال » فراتر نمی رود و یقیناً ضرری به صحت رخداد این اتفاق تاریخی وارد نمی کند . مخصوصاً وقتی که بسیاری از کلیات و جزئیات این داستان دقیقاً با متون تاریخی نوشته شده توسط یونانیان مطابقت دارد . برای مثال شادروان استاد حسن پیرنیا ، متوفای 1314 هجری خورشیدی در « تاریخ ایران باستان »‏ این قضیه را ذکر می کند . [11] و در پایان می گوید :« این است مضمون حکایت استر و مردخا ، اگر از شاخ و برگ هاى داستانى آن صرف‏ نظر کنیم ، اطّلاعاتى که می دهد ، همان است که مورّخین یونانى هم داده‏اند : وسعت مملکت از هند تا حبشه موافق تاریخ است. هفت نفر مشاور مخصوص همان کسانند که هرودوت هفت نفر قضات شاهى نامیده . این ها رؤساء هفت خانواده درجه اوّل پارس و ماد بودند. در این حکایت به سالنامه ‏ها اشاره شده . کتزیاس هم در این باب ذکرى کرده ، این سالنامه‏ ها را دیفتراى بازیلیکاى، یعنى دفاتر شاهى نامیده و هرودوت چنانکه گذشت می گوید در جنگ سالامین دبیران شاه اسامى اشخاصى را که خوب مى ‏جنگیدند، ثبت می کردند. در باب بسترى که بر آن نشسته غذا صرف می کردند، نیز در سه جاى کتاب هرودوت، چنان که گذشت ذکرى شده. چابک ‏سواران نیز همان‏ اند که از منابع یونانى میدانیم ( نوشته‏هاى هرودوت و کزنفون که در جاى خود بیاید ) خود اخشورش هم از حیث صفات شبیه همان خشیارشا است که یونانی ها توصیف کرده‏ اند، یعنى شخصى است بزرگ‏منش و بلند نظر، که دوازده هزار وزنه نقره را رد می کند ، چنانکه موافق نوشته‏هاى هرودوت ، تقدیمى چندین میلیونى پاثیوس لیدى را رد کرد. از طرف دیگر بوالهوس ، کم عقل و ضعیف‏ النفس است، چه اختیار امور مملکت را به آسانى به این و آن می دهد . تجملات دربار و غیره هم همان است، که از منبع یونانى معلوم است. در خاتمه باید گفت، که این ضیافت ، قبل از عزیمت خشیارشایا اخشورش تورات، به جنگ یونان بوده و هرودوت هم اشاره به گرد آمدن بزرگان مرکز و ایالات در شوش کرده ، منتها مورّخ مذکور گوید که براى مشورتى راجع به جنگ یونان این مجلس بزرگ منعقد شده بود. راجع به اسم ملکه، که تورات او را وشتی نامیده ظن قوى این است که اسم مذکور مصحّف وهشتیه است، که بزبان کنونى بهشت یا بهترین باید گفت. از اینجا باید حدس زد، که این اسم در واقع لقب بوده است . هرودوت اسم ملکه را آمس‏تریس نوشته که ممکن است یونانى شده ی هماشتر یعنى هماى مملکت باشد. اما تخالفى که بین حکایت مزبور و نوشته‏هاى هرودوت دیده می شود این است، که آمس‏تریس هیچگاه مغضوب نشد و چندان بزیست که به کهولت رسید. نوشته‏هاى آشیل در نمایش حزن‏ انگیز «پارسى‏ ها» هم نمی رساند که او مغضوب شده باشد. بنابراین ممکن است وشتى زنى غیر از آمس‏تریس بوده و بعد زنى دیگر جاى او را گرفته و در کتاب استر از جهت تقرّب به شاه ، وشتی را ملکه دانسته باشند.» [12]

گرچه بیان کردیم که این حادثه با جزئیات گزارشات تاریخی سازگار است ، اما برخی چنین گفته اند که در این ماجرا تعداد استانهای ایران 127 استان بیان شده است در حالیکه در منابع یونانی 23 - 27 استان بیان شده است !

پاسخ این اشکال بسیار ساده است :

1. هم تورات و هم منابع یونانی قلمرو حکومت را یکسان بیان کرده اند. از هند و چین تا حبشه !

2. مثلاً می توان گفت که ایران امروز 31 استان و 300 فرمانداری دارد . پس 31 استان با 300 فرمانداری تناقضی ندارد . مخصوصاً وقتی که هر دو عدد یک قلمرو را نشان میدهند. پس 23 ساتراپ با 127 استان تناقضی ندارد. چون هر دو یک قلمرو را نشان میدهد.

3. در منابع یونانی از جمله تاریخ هردوت هم این مسئله تأیید شده است . بدین صورت که هرودوت می گوید هر استان ایران به چند ریز استان تقسیم می شد. مثلاً ساتراپ (حاکم نشین ) هجدهم متشکل از سه منطقه بود : ماتینها ، ساسپیرها ، آلارودی ها . یا مثلاً ساتراپ ( حاکم نشین )  چهاردهم متشکل از 6 استان و ناحیه حکومتی بود : ساگارت ، سارانژ ، تامانی ها ، اوتی ها ، میکها ، جزایر دریای اریتره . واقعاً اگر هم ی این ریز استانها را جمع بزنیم سخن تورات درست از آب در می آید .

دلیلی دیگر بر صحت تاریخی این حادثه تلخ ، وجود مقبره استر و مردخای در همدان است . این مقبره همچنان باقی است . لیکن جای سخن در این است که به گفته ی میرزا سالور عین‏ السلطنة ، ادیب و مورّخ عصر قاجاریه ، متوفای 1324 هجری شمسی ، در خاطرات خود  ، مقبره استر و مردخای در همران پر بود از گنجینه ها و حتی تاج سلطنتی ملکه استر که البته بخشی از این گنجینه ها مورد سرقت قرار گرفت . [13] لیکن اصل وجود این گنجینه ها و مقبره امری ثابت شده است . سرجان ملکم متوفای 1843 میلادی در « تاریخ کامل ایران » نیز بیان می کند که در گنبد مقبره ی استر و مردخای در همدان ، لوحی یافته شده که به خط عبرانی نشان می دهد بنای اصلی مقبره این دو نفر است . [14] و این بنا همچنان در شهر همدان برپا و یکی از مهم ترین زیارتگاه های یهودیان گرامی در ایران است .

پی نوشت :

[1]. ترجمه قدیم و تفسیری کتاب مقدس ، عهد قدیم ، استر باب 1 آیه 1 – 4 

[2]. همان ، آیه 10 – 12 

[3]. همان ، باب 2 

[4]. همان ، باب 3 و 4

[5]. همان ، باب 5 – 6 – 7 - 8

[6]. همان ، باب 9 آیه 5 و 6 و 15 و 17

[7]. همان ، باب 9 آیه 20 – 23 و 28 - 32

[8]. ترجمه قدیم و تفسیری کتاب مقدس ، عهد قدیم ، سفر اعداد ، باب 31

[9]. ترجمه قدیم و تفسیری کتاب مقدس ، عهد قدیم ، کتاب یوشع، باب 10

[10]. رشید الدین فضل الله همدانى‏ ، جامع التواریخ ، ناشر: میراث مکتوب‏ ، تهران‏ ، چاپ اول‏ ، صفحه 142 - 143 

[11]. حسن پیرنیا ، تاریخ ایران باستان ، انتشارات دنیاى کتاب‏ ، تهران‏ ، چاپ اول‏ 1375 ، ج‏1 ، ص 897 – 903

[12]. همان ، ج‏1 ، ص 904 - 903

[13]. ایرج افشار ، روزنامه خاطرات میرزا سالور عین‏السلطنة ، انتشارات اساطیر ، تهران ، 1374 خورشیدی ، ج‏8 ، ص 6556 

[14]. سر جان ملکم ، تاریخ کامل ایران‏ ، ترجمه : میرزا اسماعیل حیرت‏ ، انتشارات افسون‏ ، تهران‏ ، چاپ اول‏ 1380 ، ج‏ 1 ص 163 - 164